آیه 29 سوره احزاب

وَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِناتِ مِنْكُنَّ أَجْراً عَظِيماً «29»

وَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ‌: و اگر هستيد كه مى‌خواهيد، اللَّهَ وَ رَسُولَهُ‌: رضاى خدا

«1» روايت در تفسير قمى، ج 2، ص 192 است بدون ذكر معصوم عليه السّلام، به تفسير برهان، ج 3 ص 307 نيز رجوع شود.

جلد 10 - صفحه 435

و خشنودى رسول او را. يا فرمانبردارى ايشان را در صبر بر ضيق معيشت، وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ: و نعيم سراى ديگر را كه بهشت باشد، فَإِنَّ اللَّهَ‌: پس بدرستى كه خداى تعالى، أَعَدَّ لِلْمُحْسِناتِ مِنْكُنَ‌: مهيا فرموده است براى نيكوكاران از شما، يعنى آنهائى كه اختيار شقّ دوم كنند به صبر، أَجْراً عَظِيماً: مزدى بزرگ كه زخارف دنيا در جنب آن محقر بلكه قابل مقايسه نيست. بعد از نزول اين آيه حضرت همه زنان را طلبيدند و آيه را تلاوت و ايشان را مخير ساختند بر مفارقت و بقا، پس همگى آن حضرت را اختيار كردند و حق تعالى آيه شريفه نازل فرمود: (لا يَحِلُّ لَكَ النِّساءُ مِنْ بَعْدُ ...).

تبصره: صاحب كنز العرفان فرمايد: تخيير در اينجا كنايه از طلاق است، پس هر كدام از آنها اختيار دنيا مى‌كردند، نكاح او منفسخ مى‌شد، و اين از جمله خصايص النبى باشد. و مراد «متعه» در اينجا مطلق نفع است كه زياده باشد بر مهر، يا اعطاى آنچه نزد آنها بود از اثاث و غير آن، نه مراد متعه معهوده باشد، زيرا آن براى مطلقه قبل از دخول و قبل از فرض مهر باشد.

يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَياةَ الدُّنْيا وَ زِينَتَها فَتَعالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَ أُسَرِّحْكُنَّ سَراحاً جَمِيلاً «28» وَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِناتِ مِنْكُنَّ أَجْراً عَظِيماً «29» يا نِساءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَيْنِ وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيراً (30) وَ مَنْ يَقْنُتْ مِنْكُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تَعْمَلْ صالِحاً نُؤْتِها أَجْرَها مَرَّتَيْنِ وَ أَعْتَدْنا لَها رِزْقاً كَرِيماً (31)

ترجمه‌

اى پيغمبر بگو بزنانت اگر هستيد كه ميخواهيد زندگانى دنيا و پيرايه آنرا پس بيائيد بهره دهم شما را و رهاتان كنم رها كردنى خوب‌

و اگر هستيد كه ميخواهيد خدا و پيغمبرش و سراى بازپسين را پس همانا خدا آماده كرده براى نيكوكاران از شما پاداشى بزرگ‌

اى زنان پيغمبر كسيكه انجام دهد از شما

جلد 4 صفحه 318

كار زشت آشكارى را افزوده ميشود برايش عذاب دو چندان و باشد اين بر خدا آسان‌

و آنكه اطاعت كند از شما خدا و پيغمبرش را و بكند كار شايسته ميدهيم باو مزدش را دو بار و آماده كرده‌ايم برايش روزى نيكوئى.

تفسير

خلاصه مستفاد از روايات متعدّده وارده در شأن نزول اين آيات آن استكه بعد از غزوه خيبر كه غنائم بسيارى از آن نصيب مسلمانان شد و حظّ وافرى به پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم رسيد زنان آنحضرت كه آنروز نه نفر نامبرده‌اند عايشه و حفصه و ام حبيبه و سوده و صفّيه و ام سلمه و زينب و ميمونه و جويريه توقعات زائد از مقدار لازم در مخارجشان از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم پيدا كردند و بعضى از آنها گفتند پيغمبر تصوّر ميكند كه اگر ما را رها كند همسرى از اقوام ما براى ما پيدا نميشود و زينب يا حفصه جسارت زيادترى هم نمودند و خداوند گفتار آنها را براى پيغمبر خود نپسنديد و بيست و نه روز حضرت از آنها كناره گيرى كرد و در اين مدت باو وحى نرسيد تا اين آيات نازل شد كه دلالت بر تخيير آنها دارد و اوّل ام سلمه اختيار نمود بودن با پيغمبر را و بعد از او سايرين هم اختيار كردند و اگر اختيار مينمودند جدائى را جدا ميشدند بهمان اختيار يا طلاق ميداد پيغمبر آنها را و مفاد آيات آنستكه اى پيغمبر بگو بزنانت اگر ميخواهيد وسعت و عيش و نوش و آرايش و پيرايش و زيور و زينت اين جهان و زندگانى موقت محدود آنرا بيائيد من شما را بهره‌مند نمايم بمال دنيا و رها كنم شما را بخوبى و خوشى و اگر ميخواهيد خوشنودى خدا و جوار پر افتخار پيغمبرش را و طالب سراى جاويد و نعمتهاى بى‌منتهاى آخرتيد خداوند براى خوبان شما اجر بزرگى آماده فرموده كه دنيا و ما فيها در برابر آن كوچك و حقير و ناچيز است اى زنان پيغمبر كسيكه از شما مرتكب كار زشت و گناه آشكارى شود مانند زينب يا حفصه كه جسارت به پيغمبر خدا نمود يا عايشه كه خروج بر امام زمانش كرد خداوند دو چندان زنان معمولى او را عذاب خواهد فرمود چون گناه از او قبيح‌تر و حجّت بر او تمام‌تر است و اينكه خدا زن پيغمبرش را دو برابر عذاب كند براى خدا آسان است چون باحترام پيغمبر اين عذاب را فرموده و كسيكه ادامه دهد در اطاعت و تحصيل رضايت و خوشنودى خدا و پيغمبرش و

جلد 4 صفحه 319

با كمال عفّت و پاكدامنى و پاكى از خيانت و گناه با او گذران نمايد مانند امّ سلمه رحمة اللّه عليها خداوند اجر او را هم دو چندان معمولى فرمايد و چون مقامش رفيع تر و احترامش بيشتر است و خوشنودى خدا و پيغمبر او را فراهم نموده اجرش بيشتر است چنانچه عذابش بيشتر بود و علاوه بر آن آماده فرمايد براى او در بهشت روزى خوب و مرغوب مطلوبيكه كمى و ناگوارى و تمامى نداشته باشد و يضعّف بتشديد عين و بنون و نصب عذاب و من تأت و تقنت هر دو بتاء و يعمل بياء نيز قرائت شده است‌

يا أَيُّهَا النَّبِي‌ُّ قُل‌ لِأَزواجِك‌َ إِن‌ كُنتُن‌َّ تُرِدن‌َ الحَياةَ الدُّنيا وَ زِينَتَها فَتَعالَين‌َ أُمَتِّعكُن‌َّ وَ أُسَرِّحكُن‌َّ سَراحاً جَمِيلاً «28» وَ إِن‌ كُنتُن‌َّ تُرِدن‌َ اللّه‌َ وَ رَسُولَه‌ُ وَ الدّارَ الآخِرَةَ فَإِن‌َّ اللّه‌َ أَعَدَّ لِلمُحسِنات‌ِ مِنكُن‌َّ أَجراً عَظِيماً «29»

اي‌ نبي‌ محترم‌ بفرما بزوجات‌ ‌خود‌ ‌اگر‌ هستند ‌که‌ طالب‌ حيات‌ دنيا و زينتهاي‌ اويند ‌پس‌ بيايند ‌من‌ بآنها مهر و زياده‌ ميدهم‌ و ‌آنها‌ ‌را‌ رها ميكنم‌ و طلاق‌ ميدهم‌ و ‌اگر‌ هستند ‌که‌ ‌خدا‌ و ‌رسول‌ ‌او‌ ‌را‌ و دار آخرت‌ ‌را‌ طالب‌ هستند ‌پس‌ خداوند مهيا فرموده‌ ‌براي‌، نيكوكاران‌ ‌از‌ ‌آنها‌ اجر عظيمي‌.

توضيح‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ شريفه‌ موقوف‌ ‌بر‌ ذكر چند امر ‌است‌: امر اول‌ اينكه‌ حضرت‌ رسالت‌ نظر ‌به‌ اينكه‌ ‌در‌ امور معاش‌ و زندگاني‌ بسيار قناعت‌ ميفرمود ‌حتي‌ فرمود

«انا فقير احب‌ الفقراء»

‌حتي‌ بسا ميشد ‌که‌ چند روز صائم‌ ‌بود‌ بعض‌ ‌اينکه‌ زوجات‌ حضرت‌ مثل‌ نوع‌ زنها مايل‌ ‌به‌ زخارف‌ دنيوي‌ بودند و كلمات‌ ‌غير‌ مناسبي‌ ميگفتند و باعث‌ حزن‌ حضرت‌ ميشدند ‌اينکه‌ ‌آيه‌ نازل‌ شد.

يا أَيُّهَا النَّبِي‌ُّ قُل‌ لِأَزواجِك‌َ ‌که‌ ‌اگر‌ طالب‌ دنيا و زينتهاي‌ ‌او‌ هستيد.

إِن‌ كُنتُن‌َّ تُرِدن‌َ الحَياةَ الدُّنيا وَ زِينَتَها بيائيد ‌من‌ ‌شما‌ ‌را‌ بمال‌ دنيا متمتع‌ ميكنم‌ و رها ميكنم‌ امر دوم‌ اختلاف‌ مفسرين‌ ‌در‌ اينكه‌ ‌اينکه‌ تخيير فقط ‌براي‌ زوجات‌ نبي‌ ‌است‌ ‌ يا ‌ ‌بر‌ ديگران‌ ‌هم‌ هست‌ لكن‌ ‌اينکه‌ اختلاف‌ محل‌ ندارد نه‌ زوجات‌ نبي‌ اختيار دارند ‌در‌ طلاق‌ و رهايي‌ و نه‌ ‌غير‌ ‌آنها‌

«الطلاق‌ بيد ‌من‌ اخذ بالساق‌»

بلكه‌ حضرت‌ ميفرمايد بآنها ‌که‌ ‌اگر‌ بخواهيد

جلد 14 - صفحه 497

مطلقه‌ شويد ‌من‌ حاضرم‌ طلاق‌ دهم‌ و بشما ‌هم‌ بهره‌اي‌ ميدهم‌ ‌که‌ مفاد:

فَتَعالَين‌َ أُمَتِّعكُن‌َّ وَ أُسَرِّحكُن‌َّ ‌است‌ ‌که‌ ‌من‌ ‌شما‌ ‌را‌ طلاق‌ ميدهم‌ نه‌ اينكه‌ ‌شما‌ اختيار طلاق‌ داشته‌ باشيد. امر سيم‌ البته‌ اينها مثل‌ پيغمبر ‌را‌ رها نميكنند و بروند بديگران‌ تزويج‌ شوند ‌پس‌ بايد صبر و قناعت‌ ‌که‌ مفاد:

وَ إِن‌ كُنتُن‌َّ تُرِدن‌َ اللّه‌َ وَ رَسُولَه‌ُ وَ الدّارَ الآخِرَةَ ‌است‌ داشته‌ باشند. امر چهارم‌ اينكه‌ ‌اينکه‌ زوجات‌ دو قسم‌ هستند نيكوكار و بدكردار خداوند نيكوكاران‌ ‌آنها‌ ‌را‌ وعده‌ اجر عظيم‌ داده‌ ‌که‌ مفاد:

فَإِن‌َّ اللّه‌َ أَعَدَّ لِلمُحسِنات‌ِ مِنكُن‌َّ أَجراً عَظِيماً ‌است‌ و اما بدكرداران‌ ‌آنها‌ عذاب‌ ‌آنها‌ ضعف‌ عذاب‌ ساير زنهاي‌ بد ‌است‌ چنانچه‌ ‌در‌ ‌آيه‌ ‌بعد‌ بيان‌ ميفرمايد:

]

(آیه 29)- در این آیه می‌افزاید: «اما اگر شما خدا و پیامبرش و سرای آخرت را می‌خواهید (و به زندگی ساده از نظر مادی و احیانا محرومیتها قانع هستید) پس خداوند برای نیکو کاران شما پاداش عظیمی آماده ساخته است» (وَ إِنْ کُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِناتِ مِنْکُنَّ أَجْراً عَظِیماً).

بنا بر این تنها اظهار عشق و علاقه به خدا و سرای دیگر و پیامبر صلّی اللّه علیه و آله کافی نیست، برنامه‌های عملی نیز باید هماهنگ با آن باشد.

و به این ترتیب خداوند تکلیف همسران پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را که باید الگو و اسوه زنان با ایمان باشند برای همیشه روشن ساخت.

گرچه مخاطب در این سخنان، همسران پیامبرند، ولی محتوای آیات و نتیجه آن، همگان را شامل می‌شود، مخصوصا کسانی که در مقام رهبری خلق و پیشوایی و تأسی مردم قرار گرفته‌اند.